วิเคราะห์เรื่อง

เนื้อหาทั้งหมด คำนำ แบบทดสอบก่อนเรียน บทนำ แบบฝึกหัดที่ ๑ แบบฝึกหัดที่ ๒ ประวัติผู้แต่ง เนื้อเรื่อง ถอดความจากเนื้อเรื่อง คำศัพท์ แบบฝึกหัด วิเคราะห์เรื่อง แบบฝึกหัด ความรู้ประกอบเรื่อง แบบฝึกหัดหลังเรียน แบบทดสอบหลังเรียน

บทที่ ๒ วิเคราะห์เรื่องมหาเวสสันดรชาดก  กัณฑ์มัทรี ข้อคิดจากเรื่อง ๑. ความรักของแม่ที่มีต่อลูกนั้นยิ่งใหญ่นัก แนวคิด พระนางมัทรีมีความรักในสองกุมารยิ่งนัก พระนางทุ่มเททั้งกำลังกาย กำลังสติปัญญาที่มีเพื่อค้นหาสองกุมารจนหมดสิ้นเรี่ยวแรง และสิ้นเสียงที่ร่ำร้องเรียกหา พระนางมัทรีดั้นด้นตามหาสองกุมารในป่าโดยมิได้พรั่นกลัวต่อภยันตรายเลยถึง ๓ รอบ จนกระทั่งหมดกำลังและสิ้นสติไปในที่สุด ๒. ผู้ที่ปรารถนาสิ่งต่างๆ อันยิ่งใหญ่จะต้องทำด้วยความอดทนและเสียสละอันยิ่งใหญ่ด้วย แนวคิด เฉกเช่นพระเวสสันดรที่ทรงปรารถนาพระโพธิญาณ จึงต้องทรงบำเพ็ญบุตรทานที่ถือว่าเป็นทานที่สูงส่ง พระองค์ต้องทรงตัดความอาลัยรักที่มีต่อพระลูกรักทั้งสอง ทั้งยังทรงต้องตัดความรักความสงสารที่มีต่อพระมเหสีมัทรีด้วย ทั้งๆที่ในพระทัยนั้นต้องเจ็บปวดยิ่งนักเพราะไหนจะทรงห่วงใยพระลูกรัก และยังต้องเสแสร้งแกล้งทำเป็นตัดพ้อต่อว่าพระนางมัทรีด้วยการกล่าวบริภาษที่รุนแรง และยังต้องทรงทนทำเฉยเมยไม่แยแสกับการตัดพ้อต่อว่าคร่ำครวญของพระนางมัทรีด้วย ๓. ความซื่อสัตย์ระหว่างสามีภรรยาทำให้ชีวิตครอบครัวมีความสุข แนวคิด เฉกเช่นพระนางมัทรีมีความจงรักภักดีต่อพระเวสสันดรยิ่งนัก ไม่ว่าพระเวสสันดรจะทรงกล่าวบริภาษพระนางอย่างรุนแรงก็ตาม อาทิ หาว่าพระนางคบชู้สู่ชาย แม้จะสร้างความเจ็บช้ำน้ำใจแก่พระนางยิ่งนัก แต่พระนางมัทรีก็มิได้ทรงถือโกรธ ทั้งยังกล่าวชี้แจงเหตุผลตามความเป็นจริงอีกด้วย ๔. ผู้มีปัญญาย่อมแก้ไขเหตุการณ์เฉพาะหน้าได้ดี แนวคิด เห็นได้จากพระเวสสันดรที่ทรงมีปฏิภาณไหวพริบเป็นเยี่ยมในการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า เพราะเมื่อทรงเห็นว่าพระนางมัทรีกำลังมีแต่ความทุกข์เศร้าโศกที่ตามหาสองกุมารไม่พบ พระองค์จึงทรงเบี่ยงเบนความคิดและอารมณ์ทุกข์โศกของพระนางด้วยการทำเป็นตัดพ้อต่อว่าด่าทอที่พระนางมัทรีกลับมาถึงพระอาศรมค่ำๆ มืดๆ ทั้งๆ ที่ไม่เคยเป็นมาก่อนซึ่งก็ทำให้พระนางมัทรีบรรเทาความทุกข์โศกลง เพราะความน้อยเนื้อต่ำใจที่ถูกต่อว่าทั้งๆ ที่ไม่มีความผิด ทั้งยังต้องคิดถ้อยคำกราบทูลถึงเหตุผลที่แท้จริงให้พระสวามีทรงทราบอีกด้วยและครั้นพระเวสสันดรทรงเห็นพระนางสร่างโศกแล้วจึงทรงเล่าความจริงให้ฟัง ๕. การบริจาคบุตรทานงบารมีเป็นสิ่งที่ยากยิ่งที่ใครจะกระทำได้ง่ายๆ แนวคิด เฉกเช่นพระเวสสันดรที่ทรงกระทำด้วยการให้บุตรทั้งสองแก่ชูชกทั้งๆ ที่ทรงรู้ว่าชูชกจะนำไปเป็นข้ารับใช้ พระองค์ก็ยังมีพระทัยอันแน่วแน่ที่จะทรงกระทำ และอีกทั้งพระนางมัทรีเมื่อทรงทราบว่าพระเวสสันดรได้ทรงบำเพ็ญทานดังกล่าว พระนางก็ยังทรงยินดีร่วมอนุโมทนาด้วยอีก คุณค่าของเรื่อง ๑. ด้านวรรณศิลป์ ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี มีคุณค่าทางด้านวรรณศิลป์หลายประการ ที่เห็นได้เด่นชัด ได้แก่ ๑) การใช้ธรรมชาติเปรียบกับความทุกข์โศกของพระนางมัทรี ในกัณฑ์มัทรีนี้จะเห็นได้ว่าธรรมชาติมีความเกี่ยวข้องกับพระนางมัทรีมาก เพราะเป็นสิ่งแสดงให้เห็นถึงลางบอกเหตุว่าพระนางจะต้องประสบกับเรื่องร้ายๆ อาทิ จากคำประพันธ์ที่ว่า “...พลางพิศดูผลาผลในการไพรที่นางเคยได้อาศัยทรงสอยอยู่เป็นนิตย์ผิดสังเกต เหตุไฉนไม้ที่มีผลเป็นพุ่มพวง ก็กลายกลับเป็นดอกดวงเดียรดาษอนาถเนตร...” และจากคำประพันธ์ที่ว่า “...โอ พระอาศรมเจ้าเอ๋ยน่าอัศจรรย์ใจ แต่ก่อนดูนี่สุกใสด้วยสีทอง เสียงเนื้อนกนี่ร่ำร้องสำราญรังเรียกคู่คูขยับขัน...” จะเห็นได้ว่าเป็นการใช้ธรรมชาติเป็นฉากที่ร่วมพรรณนาความ เพราะมีการใช้ถ้อยคำให้เกิดจินตภาพและเหมาะสมกับตัวละคร อีกทั้งยังสร้างบรรยากาศให้กระทบอารมณ์ของผู้อ่านได้ดีอีกด้วย ทั้งหม่นหมอง โศกเศร้าและสงสาร ๒) การเล่นเสียง เป็นลักษณะเด่นของวรรณศิลป์ใน ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรีนี้ คือ มีทั้งการเล่นเสียงพยัญชนะ สัมผัสสระ และการเล่นคำซ้ำ อาทิ การเล่นเสียงสัมผัสพยัญชนะ มักเกิดจากการใช้พยัญชนะเสียงเดียวกันติดๆกันหลายคำ เช่น - “...แถวโน้นก็แก้วเกดพิกุลแกมกับกาหลง...” การเล่นเสียงสัมผัสสระ เช่น - “...แต่ลูกรักทั้งคู่ไปอยู่ไหนไม่เห็นเลย...” - “...มาพานพบขบกัดตัดชีวิตพระลูกข้าพาไปกินเป็นอาหาร...” - “...แม่ยังกลับหลังมาโลมลูบจูบกระหม่อมจอมเกล้าทั้งสองรา...” ๓) การเล่นคำ มีการเล่นคำที่เรียกกันว่า “สะบัดสะบิ้ง” ซึ่งจะแบ่งคำออกเป็น ๒ กลุ่มเท่าๆ กัน แล้วซ้ำคำเดียวกันที่มีสระเสียงสั้นในพยางค์หน้า ส่วนพยางค์หลังจะเล่นเสียงพยัญชนะเดียวกันแต่ต่างสระ ก่อให้เกิดจังหวะคำที่ไพเราะ เช่น - “...ทรงพระสรวลสำรวลร่าระรื่นเริงรีบรับเอาขอคาน...” การเล่นคำซ้ำ เช่น - “...โอ แต่ก่อนเอยแม่เคยได้ยินแต่เสียงเจ้าเจรจาแจ้วๆ อยู่ตรงนี้...” - “...พระโสตฟังให้หวาดแว่วว่าสำเนียงเสียงพระลูกแก้วเจ้าบ่นอยู่งึมๆ พุ่มไม้ครึ้มเป็นเงาๆ ชะโงกเงื้อม พระเนตรเธอแลเหลือบให้ลายเลื่อมเห็นเป็นรูปคนตะคุ่มๆ อยู่คล้ายๆ แล้วหายไป...” ๔) การใช้ภาพพจน์ ในกัณฑ์มัทรีนี้มีการใช้ถ้อยคำที่สละสลวย ทำให้ผู้อ่านเกิดภาพตามไปด้วย ทั้งยังมีการใช้ภาพพจน์หลายลักษณะ คือ การใช้ภาพพจน์แบบอุปมา คือ การเปรียบเหมือน จะมีการใช้คำที่แสดงการเปรียบเหมือน อาทิ เหมือน ประหนึ่ง ดุจ ดัง ดั่ง ฯลฯ เช่น - “...ทรงพระพักตร์ผิวผ่องดุจเนื้อทองไม่เทียมสี...” - “...เสมือนหนึ่งลูกหงส์เหมราชปักษิณ ปราศจากมุจลินท์ไปตกคลุกในโคลนหนอง...” - “...มัทรีสัตยาสวามิภักดิ์รักผัวเพียงบิดาก็ว่าได้...” การใช้ภาพพจน์แบบอุปลักษณ์ คือ การเปรียบเป็น เป็นการเปรียบเทียบที่ไม่ใช้คำที่มีความหมายว่าเปรียบให้เห็น อาจใช้กริยา “คือ” หรือ “เป็น” ในเชิงเปรียบหรือไม่ใช้ก็ได้ เช่น - “...ทั้งแปดทิศก็มืดมัวมิดมัวมนทุกหนแห่ง ทั้งขอบฟ้าก็ดาดแดงเป็นสายเลือด...” - “...พระคุณเอ่ยถึงพระองค์จะสงสัย ก็น้ำใจของมัทรีนี้กตเวทีเป็นไม้เท้าก้าวเข้าสู่ที่ทางทดแทน...” การใช้ภาพพจน์แบบสัทพจน์ เป็นการเลียนเสียง ทำให้มีชีวิตชีวายิ่งขึ้น เช่น - “...ทั้งจักจั่นพรรณลองไนเรไรร้องอยู่หริ่งๆ ระเรื่อยโรย...” การใช้ภาพพจน์แบบบุคคลวัต คือ ให้สิ่งไม่มีชีวิตทำอากัปกิริยาเลียนแบบมนุษย์ เช่น - “...ทั้งอาศรมก็หมองศรีเสมือนหนึ่งว่าจะเศร้าโศก...” - “...ทั้งนกหกก็งัวเงียเหงาเงียบทุกรวงรัง...” - “...รัศมีพระจันทร์ก็มัวหมองเหมือนหนึ่งจะเศร้าโศกแสนวิปโยคเมื่อยามปัจจุสมัย...” ๕) รสในวรรณคดีไทยวรรณคดีเรื่องมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี มีครบทั้ง ๔ รส คือ เสาวรจนี เป็นบทชมโฉม ชมความงาม เช่น ตอนที่พระเวสสันดรกล่าวชมพระนางมัทรีว่าเป็นผู้ที่มีความงดงามยิ่งนักใครเห็นใครก็รัก ดังคำประพันธ์ที่ว่า “...เจ้าผู้มีพักตร์อันผุดผ่องเสมือนหนึ่งเอาน้ำทองเข้ามาทาบทับประเทืองผิว ราวกะว่าจะลอยลิ่วเลื่อนลงจากฟ้า ใครได้เห็นเป็นขวัญตาเต็มหลงละลายทุกข์ปลุกเปลื้องอารมณ์ชายให้เชยชื่น...” นารีปราโมทย์ เป็นบทเกี้ยว โอ้โลม ในทางรักใคร่พิศวาส เช่น ตอนที่พระนางมัทรีวอนขอทางจากสัตว์ใหญ่ทั้งสามที่นอนขวางทางเดิน พระนางทรงใช้ถ้อยคำที่ไพเราะทั้งๆ ที่น้ำพระเนตรนองหน้า ทำให้บรรดาสัตว์ (เทวดาแปลงกาย) เหล่านั้นต้องยอมเปิดทางให้ พิโรธวาทัง เป็นบทตัดพ้อต่อว่า แสดงความโกรธ ความแค้น เสียดสี ดังตอนที่พระเวสสันดรกล่าวบริภาษพระนางมัทรีที่กลับมาถึงอาศรมจนมืดค่ำ สัลลาปังคพิสัย เป็นบทโศก คร่ำครวญ เศร้าสร้อย เสียอกเสียใจ ในกัณฑ์มัทรีนี้ ตอนที่เป็นบทของพระนางมัทรีจะเป็นสัลปังคพิสัยเกือบหมด อันแสดงถึงความเศร้าศก คร่ำครวญต่อพระกุมารเป็นหนักหนาและทั้งต่อพระเวสสันดรด้วย ๒. ด้านสังคม ๑) สภาพชีวิตและสังคมไทยสมัยก่อนผู้หญิงต้องพึ่งสามี ดูแลปรนนิบัติลูกและสามี แต่ปัจจุบันผู้หญิงทำงานทั้งในบ้านและนอกบ้าน ๒) ค่านิยมของสังคมไทยผู้หญิงจะต้องซื่อสัตย์จงรักภักดีต่อผู้เป็นสามี ไม่ประพฤติตนนอกใจให้เสื่อมเสีย รวมทั้งสามีด้วย ครอบครัวจะได้มีความสงบสุข ๓) คติการเลี้ยงดูลูกผู้หญิงสมัยก่อนจะต้องอบรมเลี้ยงดูลูกด้วยตนเองอย่างทะนุถนอม เพราะถือว่าเป็นที่พึ่งในวันข้างหน้า ลูกจะได้เลี้ยงดูบิดามารดาด้วยความกตัญญูเช่นกัน ๔) ความเชื่อบางประการ เช่น เรื่องเทพยดา ลางบอกเหตุ ความเชื่อในผลบุญกุศลที่ทำ ๕) ประเพณีนิยม ได้แก่ การเห่กล่อมลูก ประเพณีงานศพ ประเพณีการออกบวช ๓. ด้านการนำไปใช้ จากเรื่องพระเวสสันดร กัณฑ์มัทรี สามารถวิเคราะห์คติในการนำไปใช้เป็นหลักในชีวิตประจำวันได้ ดังนี้ ๑) ผู้ที่เป็นใหญ่จะต้องมีคุณธรรม และขันติธรรม ๒) ผู้ที่เป็นใหญ่จะต้องเห็นประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าประโยชน์ส่วนตัว ๓) ความซื่อสัตย์และกตัญญูเป็นสมบัติที่ประเสริฐของมนุษย์ ๔) ชัยชนะที่แท้จริงคือชนะใจตนเอง ๕) การอธิบายเหตุผลตามความเป็นจริง มิใช่เป็นการแก้ตัวให้พ้นผิด แต่เป็นการชี้แจงเพื่อทำความเข้าใจ